Od drevnih načina za merenje vremena do modernih multifunkcionalnih satova – čovek je uvek imao potrebu da definiše protok vremena. Možda je razlog tome svest prolaznosti svega oko nas. Možda je organizacija prosto lakša kada smo vremenski određeni.
Koji god razlog za to bio, za normalno funkcionisanje neophodno nam je da odbrojavamo sate i minute. U ovom tekstu pozabavićemo se načinima na koje su ljudi merili vreme kroz istoriju i kako i kojom brzinom su se ti načini menjali.
Skok iz 21. veka u Stari Egipat
Jasno je da satove danas nosi veliki broj ljudi. Nedavna studija je pokazala da 32% ukupne populacije nosi ručni sat. Širina ponude satova danas je omogućila ogroman broj potrošača. Namena sata takođe se rapidno menja kroz godine. Tako danas imamo ponude sportskih satova koje mogu izdržati veliki pritisak i omogućavaju nosiocu čak i ekstremne sportove, kao što to na primer nudi poznati G-shock.
Sa druge strane imamo elegantne satove, pre svega dizajnirane da budu luksuzan modni dodatak kao što su Tissot satovi.
Pametni satovi mnogih proizvođača postali su neizostavni detalj onih koji obožavaju tehnologiju. Merač koraka i pulsa, alarm, kalendar – sve u jednom. A kako je izgledao sam početak ovog puta kojim danas gazimo i ko je postavio njegove osnove?
Da bismo odgovorili na ovo pitanje, moramo se vratiti u davnu istoriju Starog Egipta. Ova fascinantna civilizacija razvila je prvi sunčani sat u periodu pre 1500. godine p.n.e. Oni su podelili period od izlaska do zalaska sunca na 12 jednakih delova i tako nam postavili osnovu za merenje vremena kakvo je danas ustaljeno. Međutim, kao rezultat toga, egipatski sat nije bio konstanta kao naš, već jedna dvanaestina dnevnog perioda. Dakle, varirao je sa dužinom dana, a time i sa godišnjim dobima i u odnosu na mesto. Takođe sat kao merljivi koncept nestajao je u satima tame.
Ovaj nedostatak sunčanog časovnika je izrodio nastanak drugih, naprednijih načina za merenje vremena, kao što su:
- Vodeni časovnik (poznat i kao klepsidra) – vreme se meri uz pomoć protoka vode iz posude, obično kroz uzak otvor. Jedno od najranijih otkrića bilo je u grobnici egipatskog faraona Amenhotepa I (1525-1504. p.n.e.).
- Peščanik – protok vremena merio se pomoću peska koji se iz jedne komore slivao u drugu. Nije poznato tačno vreme njegovog nastanka, ali je poznato da je postojao u Vavilonu i Egiptu u 16. veku p.n.e.
Astrolab
Rani astrolab je izumeo u helenističkoj civilizaciji Apolonije iz Perge između 220. i 150. godine p.n.e. U suštini ovo je bio analogni kalkulator koji je mogao da reši nekoliko različitih vrsta problema u astronomiji.
Astrolabi su dalje razvijeni u srednjovekovnom islamskom svetu. Muslimanski astronomi su uveli ugaone skale u dizajn. Ovi uređaji našli su se u širokoj primeni u muslimanskom svetu, pre svega kao pomoć u navigaciji i kao način za pronalaženje Kible, pravca Meke.
Kineski satovi sa tamjanom
Upotreba ovih satova počela je u Kini u 6. veku i prvobitno je bila namenjen za verske upotrebe, ali i socijalna okupljanja učenjaka. Postoje teorije koje tvrde da su ovi uređaji nastali u Indiji, podržane time da se na njima vrlo često nalazi Devanagari pismo koje se i dalje koristi za pisanje nekih indijskih jezika.
Za merenje su korišćeni štapići od tamjana i različite vrste su korišćenje za različita merenja. Ukoliko je bilo predviđeno da se štapić koristi duži vremenski period, koriščeni su spiralni štapići, dok su za kratke periode korišćeni pravi štapići.
Savremeni satovi
Peščani satovi koristili su se sve do 16. veka kada nastaju prvi ručni satovi. Elizabeta Tjudor je 1572. godine napravila popis satova koje je posedovala, a svi su smatrani delom njene kolekcije nakita.
Prvi džepni satovi bili su neprecizni, uglavnom zbog svoje veličine koja je bila ograničavajući faktor za sve delove koje je oni trebalo da sadrže. Satovi bez ukrasa čija je primarna uloga bila pokazivanje vremena počeli su da se pojavljuju oko 1625. godine. Brojčanici koji su pokazivali minute i sekunde postali su uobičajeni nakon povećanja tačnosti koje je omogućila balansna opruga.
Satovi su sve više napredovali i do početka 20. veka muškarci su nosili džepne, a žene ručne satove. Međutim, tokom Prvog svetskog rata ručni satovi su ušli u širu upotrebu u muškoj populaciji jer su bili praktičniji od džepnih, budući da su oslobađali ruku koja je ranije džepni sat morala da izvadi i drži. Nakon toga njihova primena proširila se i u vojne svrhe. Dešavalo se često da stakla satova pucaju u rovovskim bitkama, ali je ovaj problem brzo rešen 1930-ih godina pronalaskom pleksiglasa.
Moderni satovi
Na dizajn satova tokom 1920-ih godina najviše je uticaja imao Art deko stil. Automatski sat ponovo je uveden u ovom periodu d strane engleskog časovničara Džon Harvuda. Kada je Džon bankrotirao 1929. godine, ograničenja koja su važila za proizvodnju automatskih satova su ukinuta i kompanije kao što je Rolex su mogle da ih proizvode. Švajcarska kompanija Tissot je 1930. godine proizvela prvi nemagnetni ručni sat.
Prvi satovi na baterije proizvedeni su 1950-ih godina. Speedmaster, poznatiji pod imenom Moonwatch nošen je tokom prve svemirske šetnje SAD kao deo misije agencije NASA. Takođe je bio prvi sat kojeg je nosio astronaut koji je hodao Mesecom tokom misije Apolo 11. Godine 1969. kompanija Seiko proizvela je prvi kvarcni ručni sat na svetu, poznat kao model Astron. Tokom 1970-ih godina uvođenje digitalnih satova napravljenih koristeći tranzistore i plastične delove, omogućilo je kompanijama da značajno smanje potrebnu radnu snagu. Mnoge kompanije koje su zadržale stari princip su bankrotirale u ovom periodu.
Pametni satovi, koji u suštini predstavljaju nosivi kompjuter, predstavljeni su na tržištu u ranom 21. veku i danas su uglavnom deo mode ili tehnološki “gedžeti”.
Atomski satovi
Atomski satovi su najtačniji uređaji za merenje vremena u praktičnoj upotrebi današnjice. Oni se koriste za kalibraciju drugih satova i instrumenata za merenje vremena. Prvi tačan atomski sat zasnovan je na određenom prelazu atoma cezijum-133 i napravio ga je engleski fizičar Luis Esen 1955. godine. Godine 1967. Međunarodni sistem jedinica (SI) je standardizovao sekundu na svojstvima cezijuma.
Kao što smo videli, kroz celu istoriju postojanja ljudske vrste težilo se determinisanju vremenskih perioda, kao i napretku tehnologije. Nesumnjivo će se to dešavati i u budućnosti, tako da se spremite na prilagođavanje promenama koje nam ona donese.